باسمه تعالی
حکمی که در مفهوم تصور می کنیم باید در ناحیه منطوق هم قابل تصور و ثبوت باشد. مثلا اکرام زید علی تقدیر عدم مجیء هم قابلیت ثبوت دارد و لذا مفهوم آن را نفی می کند.
اشکالی را از کلام آخوند مطرح کردیم که وقتی سنخ الحکم مذکور در قضیه نیست چگونه شما با مفهوم آن را نفی می کنید؟
جواب مرحوم آخوند گذشت.
مرحوم شیخ نیز جوابی ذکر کرده اند که مرحوم آخوند آن را نقل می کنند.
مرحوم شیخ در مطارح در مقام توجیه عنوان بحث اشکال را اینگونه دفع کرده اند که وجوب به دو صورت قابل انشاء است یک به صورت جمله خبری و مفهوم اسمی و دیگری به صورت مفهوم حرفی.
مرحوم شیخ می فرمایند این توهم در جایی که حکم با جمله خبری و مفهوم اسمی انشا شده باشد جا ندارد چون مفهوم اسمی موضوع له عام دارد و سنخ حکم مذکور در قضیه است و لذا مفهوم معقول است.
اما در مواردی که با مفهوم حرفی انشا شود اگر چه موضوع له حروف خاص است ولی مفهوم را از معنای حرفی استفاده نمی کنیم بلکه از علیت منحصره می فهمیم. بنابراین نیازی به مذکور بودن سنخ حکم در قضیه نداریم بلکه ذکر علت منحصره برای نفی سنخ الحکم و مفهوم داشتن کافی است.
و بعد می فرمایند از این بیان روشن شد که آنچه در بعضی کلمات ذکر شده است که تنها راه معقول بودن مفهوم مبتنی بر عام دانستن موضوع له حروف است صحیح نیست. جدای از اینکه اصل این مبنا باطل است.
مرحوم آخوند در مقام نقل کلام مرحوم شیخ می فرمایند:
«و اورد علی ما تفصی به عن الاشکال بما ربما یرجع الی ما ذکرناه بما حاصله»
این عبارت که از عبارات پیچیده کفایه است مفهومی غیر از این ندارد که به جوابی که ما مختار ما ست مرحوم شیخ ایراد کرده اند.
مرحوم آخوند بعد از نقل کلام شیخ در حقیقت ایرادی به ایشان وارد نکرده اند و تنها حرف ایشان این است که مبنای خاص بودن موضوع له در حروف صحیح نیست.
بررسی کلام شیخ:
عرض ما این است که علیت منحصره را از چه چیزی استفاده می کنید؟ مطمئنا از ترکیب جمله شرطیه استفاده کرده اید که آن هم از هیئات است و موضوع له آن خاص است.
به عبارت دیگر علیت منحصره برای شخص الحکم که عقلی است و علیت منحصره بودن برای سنخ الحکم اگر مرادتان باشد که در قضیه مذکور نیست و لذا اشکال مجددا بر می گردد.
اما مرحوم خویی در مقام نقل کلام مرحوم شیخ به ایشان تفصیل نسبت داده اند که ایشان در مواردی که جمله خبری و مفهوم اسمی باشد مفهوم را معقول می دانند و اگر با مفهوم حرفی انشا شده باشد مفهوم معقول نیست.
این نسبت یقینا اشتباه است و هیچ اثری از آن در کلام شیخ نیست بلکه در اینجا همت شیخ بر معقولیت مفهوم در صورت انشا با مفهوم حرفی است.
و بعید نیست اشتباه از مقرر مرحوم خویی باشد.
و السلام علیکم
