جلسه صد و هجدهم ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۶
استصحاب/ تنبیهات: استصحاب در تدریجیات
شبهه عدم جریان استصحاب در تدریجیات این بود استصحاب متقوم به بقاء است و بقاء یعنی وجود وجود اول در زمان دوم و در زمان و زمانیات این معنا ندارد.
شیخ فرمودند بقاء مقوم استصحاب نیست بلکه نقض یقین به شک مهم است. بعد در ادامه فرمودند استصحاب زمان و زمانیات به مفاد کان تامه، نمی‌تواند اثبات کند لحظه مشکوک متصف به زمان خاصی است. استصحاب روز نمی‌توان اثبات کند لحظه مشکوک، روز است.
و لذا فرمودند بهتر است به جای استصحاب زمان، حکم را استصحاب کنیم.
مرحوم نایینی اشکال کردند که استصحاب حکم به همان اشکالی که در استصحاب زمان وجود داشت مبتلا ست.
استصحاب وجوب امساک (حکم) نهایتا می‌گوید امساک واجب است اما نمی‌گوید امساک در این زمان، امساک در روز است در حالی که آنچه محقق امتثال است امساک در روز است. با استصحاب وجوب امساک در لحظه مشکوک، نمی‌توان اثبات کرد امساک در آن لحظه، امساک در روز است.
در دوره بعد، ایشان از این اشکال جواب داده‌اند و استصحاب حکم را صحیح دانسته‌اند.
ایشان فرموده‌اند استصحاب بر اساس جعل حکم مماثل حجت است. بنابراین اگر حکم را استصحاب کنیم، یعنی استصحاب می‌کنیم وجوب امساکی را که قبلا امساک در روز بود و الان هم وجوب امساک در روز را استصحاب می‌کنیم.
معنای تعبد شارع به استصحاب این است که آنچه در ظرف شک وجود دارد همان چیزی است که متیقن بود و آنچه متیقن بود وجوب امساک در روز بود پس الان هم همان اثبات می‌شود.
با استصحاب وجوب امساک در روز، وجوب امساکی اثبات می‌شود که اگر واقع شود امساک در روز خواهد بود.
متیقن ما این بود: وجوب امساکی که اگر واقع شود امساک در روز است.
پس حکم مماثل با آن که با استصحاب ثابت می‌شود این است: بقای وجوب امساکی که اگر واقع شود امساک در روز است.
در نتیجه امساکی که الان واقع می‌شود امساک در روز است. قبلا امساک به عنوان اینکه امساک در روز است واجب بود پس الان هم استصحاب می‌گوید امساک به عنوان اینکه در روز است واجب است.
عرض ما این بود که کلام شیخ مبتنی بر این مباحث نیست بلکه شیخ فرموده‌اند اصل وجوب امساک را استصحاب می‌کنیم. منشأ شک ما در وجوب امساک این است که نمی‌دانیم الان هم روز است یا نه؟ ملاک جریان استصحاب این بود که اگر حکم در زمان دوم ثابت باشد، استمرار حکم در زمان اول محسوب شود. در اینجا هم همین طور است. ما وجوب امساک را استصحاب می‌کنیم، و مهم نیست اثبات کنیم این امساک در روز است. به عبارت دیگر زمان ظرف است نه اینکه مفرد باشد.
مرحوم آقای روحانی فرمودند مرحوم نایینی اشتباه کرده‌اند و تعبد در امور شرعی معنا دارد نه در امور تکوینی.
ما معنای محصلی برای این کلام پیدا نکردیم. استصحاب در امور تکوینی از این جهت که موضوع احکام شرعی هستند یک امر کاملا متعارف است. وقتی استصحاب می‌کنیم این آب کر است آیا غیر از جریان استصحاب در امور تکوینی است؟
بیان دیگری در حل اشکال جریان استصحاب در تدریجیات باقی است و آن هم بیانی است که در کلام مرحوم آخوند آمده است.
ایشان فرموده‌اند امساک قبل، امساک در روز بود و الان شک داریم امساک در روز است یا نه؟ استصحاب می‌کنیم در روز بودن امساک را. یعنی امساکی که لو وقع کان نهاریا.
عده‌ای به آخوند اشکال کرده‌اند که این اصل مثبت است چون استصحاب تعلیقی در موضوع است.
بیان مرحوم آخوند در کلام مرحوم عراقی هم آمده است و مرحوم صدر هم به آخوند و هم به ایشان اشکال کرده است.
عرض ما به مستشکلین به آخوند این است که استصحاب تعلیقی در موضوع در بعضی موارد اصل مثبت است. مثل اینکه قبلا انسانی داخل پتو پیچیده شده بود و الان شک داریم انسان داخل پتو هست یا نه؟ اگر کسی پتو را از بلندی پایین انداخت، اینکه استصحاب کنیم قبلا انسانی داخل پتو بود پس الان هم هست نمی‌تواند اثبات کند قتل اتفاق افتاده است و این اصل مثبت است.
اما این مساله ربطی به کلام آخوند ندارد، استصحاب تعلیقی در موضوعات مثل استصحاب تعلیقی در حکم است و تفاوتی با هم ندارند. و مرحوم آخوند که استصحاب تعلیقی در احکام را پذیرفته است در موضوعات نیز پذیرفته است.
استصحاب موضوع، نسبت به حکم مثبت نیست تا اینجا استصحاب مثبت باشد. استصحاب بقای کر، استصحاب موضوع است و حکم بر آن مترتب می‌شود و اصل مثبت نیست.
اینجا هم استصحاب می‌گوید امساک در این لحظه، اگر واقع شود امساک در روز خواهد بود.
وجود شخصی در پتو، موضوع حکم نیست بلکه موضوع حکم قتل است و سقوط پتو از بلندی، قتل نیست بلکه ملازم با قتل است و لذا استصحاب نمی‌تواند وقوع قتل را اثبات کند.
اما محل بحث ما این طور نیست و استصحاب موضوع حکم است. استصحاب موضوع گاهی استصحاب موضوع منجز است و گاهی استصحاب موضوع تعلیقی است و این با آن مثال بسیار متفاوت است.
فرق کلام آخوند با نایینی این است که مرحوم نایینی استصحاب را در حکم جاری کردند یعنی در حکم تعلیقی جاری کردند و مرحوم آخوند در موضوع تعلیقی استصحاب جاری کرده‌اند و به نظر کلام آخوند تمام است و اشکال مرحوم آقای صدر به آن وارد نیست.
برچسب ها: استصحاب