تسامح در ادله سنن

از نظر ما نتیجه اخبار من بلغ، استحباب ذات عمل است. برای تکمیل بحث دو نکته دیگر را باید مطرح کنیم:

۱. کلام مرحوم مجلسی است. ایشان این روایات را به فریقین نسبت داده است. هر چند اهل سنت روایات من بلغ را مجعول می‌دانند. از جمله ابن جوزی در موضوعات این کلام را دارد. مرحوم مجلسی اشکالاتی را مطرح کرده‌اند و بعد سعی کرده‌اند دفاع کنند. ما برخی از این اشکالات را متعرض خواهیم شد.

الف - ما گفتیم مفاد اخبار من بلغ استحباب عمل است و فرض این است که روایت دال بر ثواب، ضعیف است. اما اگر کسی بخواهد با این روایت حجیت اخبار ضعیف را ثابت کند، معارض با ادله‌ای است که عدالت و وثاقت را در راوی شرط می‌داند. پس اخبار من بلغ مخالف با قرآن و ادله قطعی است و لذا قابل عمل کردن نیستند.

از بیان سابق ما روشن می‌شود که این اشکال معنا ندارد خصوصا مطابق مبنای آخوند که مفاد اخبار من بلغ را استحباب عمل می‌دانستند. مطابق این مبنا، هیچ ربطی بین اخبار من بلغ و ادله اشتراط حجیت خبر به وثاقت و عدالت نیست تا نوبت برسد که معارض هستند یا مخصص هستند و ...

مفاد اخباری که دال بر اشتراط وثاقت و عدالت است این است که جایی که قرار است به خبر واحد عمل شود و خبر طریق باشد، شرطش این است که راوی عادل یا ثقه باشد.

اما اخبار من بلغ می‌گوید این عمل مستحب است و خبر ضعیف اینجا طریق به واقع نیست بلکه موضوع اخبار من بلغ است.

ادله حجیت می‌گوید خبر فاسق طریق نیست اما این معنایش این نیست که خبر فاسق هیچ کجا موضوع حکم شرعی قرار نمی‌گیرد. مثل نذر که طریق نیست بلکه موضوع حکم شرعی را می‌سازد.

در اخبار مستحبات به خبر ضعیف و فاسق اعتماد نمی‌کنیم بلکه به اخبار من بلغ اعتماد می‌کنیم که روات آن ثقه بودند. حجت ما بر استحباب خبر فاسق نیست بلکه خبر فاسق موضوع است و حجت بر استحباب اخبار من بلغ است. بنابراین بر مبنای مرحوم آخوند بین اخبار من بلغ و بین ادله حجیت خبر عادل ارتباطی نیست تا تنافی باشد.

بله اگر مفاد اخبار من بلغ را جعل حجیت بدانیم شبهه تعارض وجود خواهد داشت. اطلاق ادله اشتراط عدالت و وثاقت در خبر اقتضاء می‌کند که خبر فاسق در هیچ کجا حجت نیست نه در الزامیات و نه در مستحبات و ترخیصیات و ...

اما جواب این است که اخبار من بلغ، حاکم هستند چون می‌گوید اگر خبری بر ثواب باشد هر چند پیامبر نفرموده باشد، خبر حجت است و این اخبار، ادله حجیت را تخصیص می‌زنند حال یا به ملاک تخصیص یا به ملاک حکومت.

ب - موضوع اخبار من بلغ در جایی است که احتیاط در آن مورد با قطع نظر از اخبار من بلغ ممکن باشد. اخبار من بلغ در این مورد برای تاکید و تضمین ثواب و احتیاط، حکم کرده است. فرض اخبار من بلغ این است که به مکلف ثواب و استحباب نسبت به عملی برسد که این واقعه و موضوع می‌توانست داعی مکلف برای اقدام باشد اما چون احتیاط ممکن است محرک عبد نباشد، شارع سعی کرده است عبد را بیشتر تحریک کند اما در هر صورت فرض اخبار این است که اگر اخبار من بلغ هم نبود، انجام عمل به خاطر داعویت ثواب و خبر ضعیف ممکن باشد. پس در فرض امکان انجام، شارع گفته است احتیاط کن چون ثواب خاص تضمین شده است یا اینکه شارع گفته است من استحباب را جعل کردم. پس چه مفاد اخبار من بلغ را استحباب بدانیم و چه دعوت به احتیاط بدانیم، جایی است که با قطع نظر از اخبار من بلغ احتیاط ممکن است و حصول داعی برای انجام عمل به داعی احتیاط ممکن باشد.

جایی که یک خبر ضعیف دال بر استحباب باشد و یک خبر ضعیف دال بر کراهت باشد، اخبار من بلغ هیچ ارزشی ایجاد نمی‌کند. چون اگر اخبار من بلغ نبود، در اینجا احتیاط ممکن نیست و اخبار من بلغ در جایی است که احتیاط با قطع نظر از این اخبار، ممکن باشد.

فرض در این روایات هر چند به خاطر انصراف این است که مکلف می‌توانست عمل را انجام دهد و انجام عمل ممکن بود و فقط شاید به خاطر ضعف دلیل، مکلف عمل را انجام ندهد، و شارع با اخبار من بلغ، خواسته است این مانع را برطرف کند حال یا به جعل استحباب برای احتیاط یا جعل استحباب برای خود عمل.

پس در جایی که با قطع نظر از ضعف، انجام عمل برای عبد ممکن نبود، روایات شامل آن نمی‌شود.

و لذا اگر در جایی حتی خبر ضعیف دال بر تحریم باشد، اخبار من بلغ شامل آن مورد نخواهد بود.

چون با قطع نظر از اخبار من بلغ، مکلف نمی‌توانست احتیاط کند چون احتمال حرمت وجود دارد.

اخبار من بلغ، ناظر به استحباب یا حجیت نسبت به جایی است که برای مکلف احتیاط و انقیاد با قطع نظر از اخبار من بلغ ممکن باشد.

پس در مواردی که خبر ضعیفی دال بر حرمت یا کراهت باشد، اخبار من بلغ شامل آن مورد نخواهد بود.

و جایی که خبری دال بر استحباب باشد و خبری دال بر عدم استحباب باشد، اخبار من بلغ شامل آن خواهد بود چون با قطع نظر از اخبار من بلغ، احتیاط و انقیاد ممکن است چون آن دلیل دیگر نفی استحباب می‌کند نه اینکه کراهت یا حرمت را اثبات کند و لذا اگر اخبار من بلغ هم نبود اینجا احتیاط ممکن بود.

موضوع اخبار من بلغ، خبری است که با قطع نظر از اخبار من بلغ، بتوان از باب احتیاط به آن خبر عمل کرد.