جلسه شصت و یکم ۳ اسفند ۱۳۸۹

باسمه تعالی

بحث در مفهوم حصر بود و البته این تعبیر مسامحه است چون اگر دلالت بر حصر را بپذیریم جایی برای شک در مفهوم نمی ماند بلکه بحث این است که آیا این ادوات دلالت بر حصر طبیعی حکم می کند یا نه؟

مرحوم آخوند فرمودند استثناء دلالت بر انحصار حکم در مستثنی منه و نفی آن از مستثنی می کند. و دلیل آن را تبادر ذکر می کنند و منبه آن را کلام ادباء می دانند که می گویند استثناء از نفی اثبات است و استثناء از اثبات نفی است.

بعد از این مرحوم آخوند از ابی حنیفه نقل مخالفت می کنند وی قائل است استثناء دلالت بر نفی حکم از مستثنی ندارد و در مورد آن ساکت است.

او برای کلام خود به جمله ای از موارد استدلال کرده است که در آنها جمله استثنائیه یقینا مفهوم ندارد. مانند «لاصلاة الا بطهور» و یا «لاصلاة الا بفاتحة الکتاب». از این جملات صحت نماز کسی که فقط طهارت دارد یا فقط فاتحه را می خواند استفاده نمی شود.

مرحوم آخوند می فرمایند درست است که این قضیه دلالت بر مفهوم ندارد اما این دلیل بر عدم مفهوم جمله استثنائیه به طور مطلق نیست. زیرا اولا این جمله یعنی «لاتصح الصلاة الا بفاتحة الکتاب» آنچه این ترکیب افاده می کند و در مقام بیان آن است این است که مستثنی جزء و یا شرط برای صحت است یعنی اگر شرط و جزء معتبر دیگری وجود داشته باشد کافی نیست و باید این جزء یا شرط هم وجود داشته باشد.

پس این ترکیب اثبات جزئیت برای فاتحه است نه نفی جزئیت از باقی موارد.

و ثانیا عدم دلالت این موارد بر مفهوم به خاطر علم خارجی و قرینه است و بحث ما در مفهوم در جایی است که قرینه خارجی وجود نداشته باشد.

مرحوم آخوند در تعلیقه بر کفایه جواب دیگری دارند که معنای این ترکیب این است که « لاتتم الصلاة الا بفاتحة الکتاب» و تمام در زبان عربی یعنی جزئی از عمل که نقشی در اتمام عمل داشته باشد پس معنای جمله این است که نماز فقط با فاتحه تمام است ولی نفی وجود چیزی دیگر را نمی کند. مفهوم این جمله این است که این جزء جایگزینی ندارد و نماز منحصرا با این جزء تمام است و این موکد مفهوم است.

در نتیجه این قضیه و نظائر آن دلالت بر عدم مفهوم برای جمله استثناء ندارد.

 

و السلام علیکم