استصحاب/ تنبیهات: استصحاب در تدریجیات

بحث در استصحاب در تدریجیات بود. مرحوم آخوند فرمودند در امور تدریجی هم استصحاب جاری است.

اشکالی که مطرح بود این بود که استصحاب در امور تدریجی موضوع ندارد چون شرط جریان استصحاب متوقف بر وحدت موضوع است در حالی که در تدریجیات موضوع مشکوک غیر از موضوع متیقن است.

علاوه که استصحاب متوقف بر عدم تخلل عدم است در حالی که در امور تدریجی، عدم متخلل شده است.

مرحوم آخوند از این دو شبهه، دو جواب دادند. محصل اشکال اول که قبلا بیان کردیم این بود که ما برای جریان استصحاب نیازمند وحدت موضوع نیستیم بلکه برای جریان استصحاب صدق استمرار یا نقض مهم است. اگر جایی نقض و استمرار صدق کند استصحاب جاری است هر چند موضوع واحد نباشد. آنچه در ادله استصحاب آمده بود نهی از نقض یقین به شک است پس هر کجا نقض یقین به شک صدق کند و در مقابل آن استمرار صادق باشد، استصحاب جاری است حتی اگر موضوع واحد نباشد.

و اینکه اصولیین گفته‌اند شرط جریان استصحاب، وحدت موضوع است به این دلیل است که تعدد موضوع در بسیاری از موارد موجب عدم صدق نقض و استمرار است.

در موضوعاتی از قبیل زمان و یا مانند زمان مثل تکلم و مشی و ... اگر چه موضوع متعدد است اما نقض و بقاء و استمرار صادق است و لذا استصحاب جاری است. کسی که لحظاتی پیش در حال صحبت بود و الان در صحبت کردن او شک داریم، اگر به صحبت کردن او حکم کنیم یعنی به استمرار تکلم حکم کردیم هر چند کلام این لحظه متفاوت با کلام لحظه قبل است.

خلاصه اینکه اگر تعدد موضوع مانع صدق نقض و بقاء و استمرار نباشد مخل به جریان استصحاب نیست.

جواب دوم مرحوم آخوند این است که بر فرض که در جریان استصحاب وحدت موضوع شرط باشد، با این حال می‌توان زمان و زمانیات را به امر واحد قار تفسیر کرد. یعنی ثبات و استمرار و وحدت موضوع در آنها تصور کرد.

جواب اول ایشان این بود که در تدریجیات به وصف غیر قار بودن و تدریجی بودن استصحاب جاری است و جواب دوم ایشان این است که این امور قار و ثابت هستند نه اینکه غیر قار و تدریجی باشند.

بیان دوم ایشان بیان دقیقی است که حتی مثل مرحوم اصفهانی هم آن را تلقی نکرده‌اند.

در تدریجیات دو حیثیت وجود دارد یکی حیثیت تدرج و عدم قرار است که مرحوم آخوند از آن به حرکت قطعی تعبیر کرده‌اند. با در نظر گرفتن این جهت، تدریجیات با غیر آنها تباین دارند و جریان استصحاب در آنها نیازمند همان جواب اول است.

و حیثیت دیگر که مرحوم آخوند از آن به حرکت توسطی تعبیر کرده است، عبارت از مجموع حرکت ما بین مبدأ و منتها ست. روز یعنی مجموع لحظات بین طلوع تا غروب. همان طور که انسان اسم مجموع اعضاء و جوارح است، روز هم مجموع آنات و لحظات است که این مجموع نوعی قرار و استمرار دارد. همان طور که آب تا وقتی تبخیر نشده است آب صادق است، تا وقتی مجموع لحظات و آنات نگذرند، روز تمام نشده است و صادق است. روز صادق بر همه اجزاء و لحظات است نه اینکه بر هر لحظه‌ای به تنهایی روز صدق می‌کند.

خصوصیت امور تدریجی و زمان این است که قبل از تحقق همه اجزاء و لحظات، عنوان مجموع صدق می‌کند یعنی با تحقق اولین جزء از روز، عنوان روز صدق می‌کند و می‌گوییم الان روز است.

بر خلاف امور غیر تدریجی که تا وقتی همه اجزاء محقق نشوند عنوان مجموع صدق نمی‌کند. تا وقتی همه اجزاء انسان جمع نشوند، انسان صدق نمی‌کند.

یا مثلا وقتی می‌گویند ساختن هیکل ذوی الارواح حرام است وقتی صادق است که یک مسجمه کامل ساخته شود و گرنه ساختن یک جزء از آن، ساخت ذات الروح نیست بلکه ساخت جزئی از ذات الروح است.

و این بر خلاف تدریجیات است که در آنها با آمدن اولین جزء، عنوان مجموع صادق است هر چند آن عنوان متعلق به مجموع است نه اینکه عنوان بعضی از اجزاء باشد. یعنی روز عنوان همه لحظات بین طلوع و غروب است و لذا بر بخشی از آنها بدون در نظر گرفتن باقی، روز صادق نیست اما این عنوان کل با آمدن اولین جزء صدق می‌کند مگر اینکه بقیه اجزاء به آن ملحق نشوند که در این صورت صادق نیست.