معنای صیغه امر (ج۳۷-۲۷-۸-۱۳۹۹)

بحث دلالت امر بر وجوب و منشأ این ظهور وابسته به یکدیگرند. مرحوم آخوند می‌فرمایند امر ظاهر در وجوب است و منشأ این ظهور وضع است و دلیل ایشان هم تبادر است و موید آن هم عدم پذیرش عذر مکلف به احتمال ندب است.

در طرف مقابل برخی ادعا کرده‌اند کثرت استعمال امر در استحباب موجب می‌شود امر ظاهر در وجوب نباشد و یا حتی ظاهر در استحباب باشد.

مرحوم آخوند این استدلال را رد کرده‌اند که استعمال امر در استحباب اکثر از استعمال امر در وجوب نیست و حتی اگر استعمال امر در استحباب بیشتر از استعمال امر در وجوب هم باشد با این حال دلیل بر حمل امر بر استحباب در موارد عدم قرینه نیست چون حتی اگر بپذیریم مجاز مشهور بر معنای حقیقی مقدم است یا حداقل با آن برابر است با این حال هر کثرت استعمالی موجب این نیست که معنا، مجاز مشهور شود. کثرت استعمال امر در استحباب بر اساس قرینه متصل است و استعمال لفظ در معنای مجازی همراه با قرینه موجب شکل گیری مجاز مشهور نمی‌شود و لذا حتی مشهور که تخصیص را موجب تجوز در عام می‌دانند با این حال کثرت تخصیص در عام باعث نمی‌شود معنای خاص مجاز مشهور باشد و به مجرد احتمال مخصص به عام تمسک نکنند. پس این طور نیست که کثرت استعمال لفظ در معنای مجازی همراه با قرینه، موجب شکل گیری مجاز مشهور نمی‌شود بلکه کثرت استعمال در معنای مجازی بدون قرینه موجب شکل گیری مجاز مشهور می‌شود.

عرض ما این است که اگر معنای مجازی به حدی رسیده باشد که فهم آن نیازمند به قرینه نباشد و یا حتی مانع تبادر معنای حقیقی به ذهن شود، دیگر معنای مجازی نیست بلکه معنای حقیقی است و حتی موجب هجر معنای اول هم شده است و لذا کمی بعید به نظر می‌رسد که منظور از مجاز مشهور این معنایی باشد که مرحوم آخوند ذکر کرده‌اند. با این حال کلام مرحوم آخوند در ظهور صیغه امر در وجوب و تبادر آن به نظر ما تمام است.

آنچه در ماده امر در دلالت بر وجوب بیان کردیم در صیغه امر هم قابل بیان است و همان طور که تذکر دادیم به ماده امر اختصاص ندارد و ما چون در آنجا مفصل آنها را بحث کردیم در اینجا تکرار نمی‌کنیم.

در بحث ماده امر مرحوم آخوند بعد از ادعای ظهور امر در وجوب، برخی استعمالات را به عنوان موید ذکر کردند که به نظر ما بهتر بود آن استعمالات را در اینجا مطرح می‌کرد چون اگر چه در آن آیات و روایات ماده امر ذکر شده بود اما اشاره به صیغ امر در شریعت بود. مثلا منظور از امر در آیه شریفه فلیحذر الذین یخالفون عن امره اوامری که با ماده امر انشاء شده‌اند نیست بلکه منظور اوامری است که با صیغه امر انشاء شده‌اند و حداقل شامل آنها هم هست.

مرحوم آخوند در ادامه اشاره کرده‌اند که اگر کسی وضع امر برای وجوب را انکار کند با این حال امر ظاهر در وجوب است و علت این ظهور اطلاق است.

ایشان ظهور امر در وجوب را بر اساس انصراف نپذیرفته‌اند. چون ادعای انصراف یا بر اساس غلبه استعمال است و یا غلبه وجود مستحبات نسبت به واجبات و یا اکملیت در وجود

غلبه استعمال و غلبه در وجود صغرویا ممنوع است و اکملیت هم منشأ انصراف نیست.

اما ظهور امر در وجوب بر اساس اطلاق صحیح است. وجوب طلب بدون قید است و استحباب طلب مقید به رخصت در ترک است. به عبارت دیگر وجوب غیر از طلب چیزی نیست و لذا لفظ بدون قرینه بر آن دلالت می‌کند اما استحباب طلب مقید و مقرون به رخصت در ترک است و با فرض عدم قرینه و اطلاق امر، ظاهر از آن همان وجوب است. پس اگر در نظر عرف، وجوب در مقام ثبوت، طلب مطلق و بدون قید باشد، استعمال لفظ بدون قرینه بر همان حمل می‌شود.

سپس در ادامه به ظهور جمل خبری مستعمل در مقام انشاء در وجوب اشاره کرده‌اند و اینکه آیا جمل خبری که در انشاء استعمال شده‌اند ظهور در وجوب دارند یا نه؟ و اگر ظهور دارند منشأ ظهور چیست؟