نزاع در دوام و انقطاع ازدواج (ج۵۸-۱۶-۹-۱۴۰۱)

بحث در نزاع در دوام و انقطاع عقد ازدواج بود. مرحوم آقای خویی دو دلیل ذکر کردند برای اثبات اینکه در همه موارد مدعی انقطاع مدعی علیه است. حاصل آنچه ما نسبت به کلام ایشان عرض کردیم در سه محور قابل بیان است:

اول: ایشان گفتند استصحاب عدم انشاء نکاح دائم بر استصحاب بقای زوجیت حاکم است یا متعارضند و چون مدعی کسی است که چیزی را مطالبه می‌کند در اینجا مدعی دوام مطالب است و لذا او مدعی است. عرض ما این است که اگر استصحاب عدم انشاء نکاح جاری باشد معارضی ندارد چرا که استصحاب بقاء زوجیت اقتضاء نمی‌کند که نکاح دائم بوده باشد بلکه صرفا اثبات می‌کند نکاح استمرار دارد و ثبات دوام نکاح با آن مثبت است. استصحاب بقای زوجیت نهایت اثبات می‌کند که آثار زوجیت مترتب است نه اینکه آثار عقد دائم ثابت است و لذا استصحاب بقای زوجیت بر فرض که جاری باشد با استصحاب عدم انشاء نکاح دائم معارض نیست تا بحث به حکومت یا تعارض و تساقط برسد.

استصحاب بقای زوجیت، آثار زوجیت را ثابت می‌کند پس جواز استمتاع ثابت می‌شود اما آثار نکاح دائم ثابت نمی‌شود و لذا نمی‌تواند طلاق را تصحیح کند پس اگر در همین فرض مرد زن را طلاق بدهد آثار طلاق صحیح (مثل حرمت ابدی در سه طلاق) اثبات نمی‌شود.

تذکر این نکته هم لازم است که استصحاب بقای زوجیت استصحاب شخص است نه استصحاب کلی چون این طور نیست که زوجیت در متعه با زوجیت در نکاح دائم دو زوجیت باشند بلکه زوجیت حقیقت واحدی است که می‌تواند اسباب متعدد داشته باشد. زوجیت چه با متعه به وجود آمده باشد و چه با نکاح دائم به وجود آمده باشد حقیقت واحدی است و که ممکن است به صورت موقت به وجود بیاید و ممکن است به صورت دائم به وجود بیاید و تفاوت در آثار به این معنا نیست که دو حقیقت مختلفند.

دوم: تشخیص مدعی و منکر به لحاظ آثار مختلف متفاوت است و باید به لحاظ هر اثر مقتضای اصل را بررسی کرد. اگر اثر بر نکاح دائم مترتب شده باشد اصل نافی آن است و لذا مدعی علیه کسی است که مدعی انقطاع است و اگر اثر بر نکاح منقطع مترتب شده باشد اصل نافی آن است و لذا مدعی علیه کسی است که مدعی دوام است و اگر هر دو اثر دارند از موارد تداعی خواهد بود.

سوم: اگر موضوع اثر یک عنوان مرکب باشد مثل اینکه ارث و نفقه بر عنوان مرکب وجود زوجیت و عدم انقطاع باشد، اصل موافق با قول مدعی دوام است چون زوجیت به وجدان یا اقرار طرفین ثابت است و اصل هم عدم انقطاع است در نتیجه موضوع اثر ثابت می‌شود. درست است که عنوان بسیط زوجیت دائم اثبات نمی‌شود اما فرض این است که اثر بر عنوان مرکب زوجیت و عدم انقطاع است نه بر عنوان زوجیت دائم و هم چنین است اگر اثر بر مرکب از زوجیت و دوام باشد که در این صورت اصل نافی جزء دوام است و لذا مدعی انقطاع مدعی علیه خواهد بود. تذکر این نکته هم لازم است که در جایی که اثر بر عنوان مرکب ثابت باشد استصحاب عدم عنوان مقید جایی ندارد چون اثری بر آن مترتب نیست.

گفتیم آقای سیستانی دام بقاه نیز به این مطلب اشاره کرده‌اند که قبلا متن منهاج ایشان را ذکر کردیم.