نشست علمی مقاصد شریعت، علل و حکم
منتشرشده در نشستهای علمیدر اولین نشست از سلسله گفتگوهای فلسفه فقه و فقه مضاف که به همت انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه و با عنوان «مقاصد شریعت، علل و حکم» برگزار شد حضرت استاد قائنی دام ظله مباحثی را در رابطه با علل و حکم و نسبت آنها و مقاصد شریعت بیان فرمودند. از نظر ایشان علل و حکم نقش بسیار مهمی در استنباط احکام خصوصا مسائل مستحدثه دارند که متاسفانه جای آن در اصول فقه خالی است. حضرت استاد قائنی دام ظله معتقدند بزنگاه مباحث علت و حکمت، فهم و تشخیص علت است که نیازمند ضوابط روشن و واضح است تا بتوان بر اساس آنها علل را تشخیص داده و نظرات را قضاوت کرد. هم چنین ایشان معتقد است علت بعد از تخصیص قابل تمسک است همان طور که عام بعد از تخصیص قابل تمسک است و تخصیص علت باعث تغییر در ظهور علت در عموم و یا تبدیل آن به حکمت نمیشود. علاوه که حکمت نیز خالی از فایده نیست و میتواند در استنباط احکام مورد استفاده قرار گیرد. آنچه در ادامه میآید مشروح این جلسه است.
نشست علمی اختصاص الجزئیة و الشرطیة بغیر القاصر و المضطر
منتشرشده در نشستهای علمیبه گزارش خبرگزاری «حوزه» نخستین کرسی نظریه پردازی حوزه از سوی انجمن اصول فقه حوزه علمیه قم با موضوع: «اختصاص الجزئیه و الشرطیه بغیر القاصر و المضطر» با مجوز کمیسیون کرسی های نظریه پردازی، نقد و مناظره حوزوی در سالن اجتماعات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم برگزار شد.
بر اساس این گزارش، حجت الاسلام والمسلمین محمد قائینی به عنوان ارائه کننده نظریه به توضیحی پیرامون آن پرداخته و از آن دفاع کرد.
نشست علمی سقط جنین از منظر فقه و حقوق با رویکرد به مسائل نوظهور
منتشرشده در نشستهای علمینشست تخصصی سقط جنین از منظر فقه و حقوق با رویکرد به مسائل نوظهور با حضور صاحب نظران و کارشناسان در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) قم برگزار شد.
در این نشست حجتالاسلام والمسلمین محمد قائینی مدرس خارج فقه حوزه علمیه با اشاره به دیدگاه فقه درباره سقط جنین گفت: آیتالله سیستانی در پاسخ به این سؤال که آیا سقط جنین 40 روزه دیه دارد، گفته است انداختن حمل پس از انعقاد نطفه، جایز نیست و دیه و کفاره (دو ماه روزه متوالی) دارد، مگر اینکه باقی ماندن حمل برای مادر ضرر جانی داشته باشد، یا مستلزم حرج شدیدی باشد که معمولاً تحمل نمیشود، که در این صورت قبل از دمیدن روح، اسقاط آن جایز است و بعد از آن مطلقاً جایز نیست.
نشست علمی صدق وطن با اقامت موقت و عدم صدق وطن با اعراض موقت
منتشرشده در نشستهای علمی
نوزدهمین نشست علمی مدرسه فقهی امام محمد باقر (علیه السلام) با موضوع «صدق وطن با اقامت موقت» و «عدم صدق وطن با اعراض موقت» توسط استاد معظم حضرت حجة الاسلام و المسلمین قائینی (دامت برکاته) چهار شنبه 19 فروردین ماه سال 1394 برگزار گردید.
در ادامه مطالب ارائه شده در نشست منعکس می گردد.
نشست علمی عدم محجوریت مفلس
منتشرشده در نشستهای علمی
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم، بسم الله الرحمن الرحيم، الحمدلله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين و لعنة الله علي اعدائهم اجمعين الي قيام يوم الدين
يکي از مباحث مهم فقهي که مشهور بين فقهاي مسلمين اعم از شيعه و غير شيعه است بحث محجوريت شخص ورشکسته مالي است با شروطي که در فقه در محجوريت بيان شده است. تا جايي اين بحث مهم بوده است که کتاب فلس را از کتاب الحجر جدا کرده¬اند. ما دو کتاب در فقه داريم يکي کتاب الحجر است که در مبدأ آن به اسباب حجر اشاره مي¬شود که يکي از آنها فلس است ولي بحث مفلّس و محکوم به حجر به سبب فلس عنوان جدايي در فقه به عنوان کتاب فلس پيدا کرده است.
کاربرد بحث وضع و مشتق در فقه
منتشرشده در نشستهای علمینشست با عنوان «کاربرد بحث وضع و مشتق در فقه»با همکاری مشترک پژوهشکده فقه و حقوق و انجمن اصول فقه حوزه روز چهارشنبه در تالار خواجه نصیرالدین طوسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.
در این جلسه ابتدا حجت الاسلام و المسلمین قائینی به ارایه بحث پرداخت و در مورد اینکه برخی از مرحوم آیتالله خوئی نقل کردهاند که بحث مشتق بیثمر است بیان داشت: این نکته هم خلاف مطالب ایشان در کتب فقهی ایشان است و هم برخلاف شنیده های بنده در مجلس درس ایشان. علاوه بر این مرحوم آیتالله خوئی در اگرچه در کتاب اصولی خود اشاره کردهاند که با توجه به مبنای ایشان مبنی بر اخذ معانی متلبس بالمبدأ در موضوعات احکام، دیگر بحث از وضع مشتق برای متلبس بالمبدأ و منقضی عنه المبدأ ثمری ندارد، لکن ثمره داشتن یا نداشتن یک بحث را نمیتوان تنها بر اساس یک مبنا تفسیر کرد، بلکه باید سایر مبانی را نیز در نظر گرفت و در بحث فوق، بر اساس مبانی غیر مرحوم آیتالله خوئی، این بحث ثمره خواهد داشت. علاوه بر اینکه ما و بسیاری از اصولیون، این مبنای مرحوم خوئی را نمیپذیریم و لذا بنا بر مبنای ما این بحث دارای ثمره است.
استاد درس خارج حوزه در ادامه شواهد متعددی از کلام آیتالله خوئی بیان نمود که در آنها به ثمره داشتن بحث مشتق در مسائل فقهی تصریح نموده است. وی با بیان اینکه در فحصی مختصر، حدود ۱۵ مورد از این ثمرات را در کلام آیتالله خوئی یافته است، در حالی که اگر فرصت بیشتری میداشت قطعا به بیش از ۱۵۰ مورد دست مییافت. وی مطالب مرحوم خوئی در مسائلی از قبیل مرضعه کبیره، محرمات احرام حاج و معتمر و حرمت ربا در مکیل و موزون را شاهد بر ثمره داشتن بحث مشتق دانست.
در ادامه نشست حجتالاسلام والمسلمین سید صادق محمدی، مدیر انجمن اصول فقه و استاد درس خارج حوزه علمیه قم بیان نمود که ثمرات یک مسأله اصولی منحصر در ثمرات بلاواسطه نیست. وی بیان داشت در کتابی که در این زمینه نگاشته است، انوع مختلف ثمرات مترتب بر یک مسأله اصولی را مطرح نموده است.
رئیس انجمن اصول فقهحوزه با اشاره به اینکه باید برای تمام مباحث از جمله بحث مشتق، ثمرات جدیدی را مطرح کرد، برخی ثمرات را ثمرات فقهی معالواسطه و برخی دیگر را ثمرات در سایر علوم غیر فقه دانست.
وی در پایان سخنانش، یکی از اشتباهات برخی حوزویان را در خلط بین سه عنوان ثمره نداشتن یک بحث، تورم دانش اصول و طولانی شدن دروس خارج دانست.
در ادامه این نشست، حجتالاسلام و المسلمین علی فاضلی استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم به بیان نظرات خود پرداخت. وی اظهار داشت: بسیاری از فروعی که استاد قائنی مطرح کردند ثمره بحث مشتق نیست، بلکه با تمسک به ارتکازات شرعی و مناسبات حکم و موضوع و بدون نیاز به بحث مشتق، میتوان به همان نتیجه رسید. علاوه بر اینکه ثمرهای که جناب قائنی برای ربا در مکیل و موزون مطرح کرد ظاهرا وارد نباشد، زیرا آن چیزی که در روایات مطرح شده است «مایکالو یوزن» است و لذا اسم مشتقی استفاده نشده است تا از ثمره آن گفتگو کنیم.
در ادامه نشست جناب استاد قائینی در پاسخ نقدهای استاد فاضلی بیان نمود که بحث در مورد روایاتی است که قرینهای ندارند و مثالهای مذکور همه از این قبیل هستند. در مورد بحث ربا هم برخی روایات به عنوان«مکیلو موزون» تصریح نمودهاند.
در پایان این نشست شرکت کنندگان در جلسه نیز برخی سؤالات و نکات خود را بیان نمودند و ارایه دهندگان به این نکات پاسخ دادند.
لازم به ذکر است این نشست از جمله پیش نشستهای همایش ملی کاربردها و بایستههای علم اصول است که قراراست توسط پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با همکاری انجمن اصول فقه حوزه علمیه قم برگزار گردد
نشست علمی ضابطه عمد در جنایات
منتشرشده در نشستهای علمیبسم الله الرحمن الرحیم
مقدمه
یکی از مسایل مهم محل ابتلای روز، بحث جنایات عمدیه است. اگرچه بحث جنایت عمد، مسأله ای است که از قدیم مطرح بوده است، لکن هیچ گاه از تازگی نمی افتد؛ زیرا عام الإبتلاء است و شب و روز دادگاه ها به این مسأله دچار هستند. همین طور جنایات غیر عمدی اعم از خطای محض و شبه عمد. نه فقط محل ابتلای بلاد ما بلکه محل ابتلای بشریت است و قوانین مربوط به آن به صورت جهانی نیز تنظیم شده است. بنابراین بحث در این مسأله به دلیل عمومیت آن بحث مهمی است و صرفا یک بحث علمی و فرضی و محدود نیست.
به مناسبت این بحث، وقتی بحث را در کلمات متأخرین و بزرگان حتی معاصر و مشهور دنبال می کردیم، مبنایی را در ضابطه ی عمد و غیر عمد مطرح کرده بودند که مبنای فتوای مشهور بین متأخرین به حساب می آمد. با برخی بررسی ها به نظر آمد که این حرف دارای متانت لازم در حیث اعتماد نیست؛ لذا حداقل به مقتضای صناعت، انتخاب مبنای دیگری که احتمالش مطرح است قابل توجه است و اینگونه نیست که صرف اینکه مشهور یک کلامی دارند، دیگر نشود خلاف آن را ملتزم شد. ابتداءاً تخیل می شد که این مسأله مشهور به طور مطلق باشد تاجایی که ادعای اجماع مکرر هم در کلمات نسبت به این ضابطه ی مشهور مطرح شده است. بلکه به گونه ای در برخی کلمات به نحو ارسال مسلم مطرح شده است که التزام به خلاف آن، نوعی استیحاش را به وجود می آورد. لذا بنده به همه ی سروران پیشنهاد می کنم که در مسایل به صرف وجود شهرت، خیلی نباید مرعوب شد آنجایی که اولا: شهرت شهرت قدمایی نباشد و به صرف مفروغیت در کلمات متأخرین که از آن حالت ارسال مسلم تلقی می شود باشد. ثانیاً: در مواردی که آن ضابطه ی اعتبار اجماع و شهرت در آن محقق نباشد گرچه شهرت قدمایی باشد. لکن رسیدن به این دو مطلب نیاز به استحکام و متانت در علمیت دارد؛ یعنی تشخیص اینکه این شهرت قدمایی است یا نه مرحله ی اول کار است و تشخیص اینکه این شهرت مدرکی است و قابل مخالفت است، مسأله ای دیگر است. مسأله ای که در فقه ما حتی به صورت مفروغ مطرح می شود نیز باز قابل پیگیری می باشد. در مسایل قدیمی که بیش از هزارسال در کلمات کل فقهای مسلمین مطرح شده است و دنبال شده است، می شود با مبانی فقهی جواهری مسأله را به یک نظر مجدد به گونه ای دیگر دنبال کرد، چه برسد به مسایلی که جدید است یا از عمق طرح آن ها زمان زیادی نمی گذرد.