جلسه دهم ۳۱ شهریور ۱۳۹۲
نوشته شده توسط مقرر. ارسال شده در اصول سال ۹۳-۱۳۹۲
ظن در اصول اعتقادی
بحث در تکلیف به تحصیل ظن در اعتقادات بود و اینکه با فرض انسداد باب علم به مسائل معرفتی و اعتقادی آیا اعتقاد بر اساس گمان و ظن واجب است یا نه؟ گفتیم محل بحث در جایی است تحصیل معرفت واجب مطلق باشد و قسم اول که واجب مشروط است از محل بحث ما خارج است. یک بحث در تحصیل گمان در این موارد بود و یک بحث در مسائلی است که شک در وجوب تحصیل معرفت نسبت به آنها باشد.
مرحوم آخوند فرمودند آنچه برای ما تحصیلش لازم است معرفت است و ظن و گمان معرفت و شناخت نیست بلکه احتمال است. احتمال مراتب دارد احتمال قوی و ضعیف. آنچه برای ما لازم است تحصیل معرفت است و اگر تمکن از تحصیل معرفت نبود مکلف معذور است.
بعد می‌فرمایند عقل هم اقتضایی ندارد و نقل هم دلیلی بر وجوب تحصیل معرفت ظنی ندارد بلکه دال بر عدم لزوم تحصیل معرفت ظنی است.
ادله لزوم تحصیل معرفت مدلولش لزوم تحصیل علم است و اصلا ظن مشمول این ادله نیست تا فرض انسداد باب علم برای آن مفید باشد.
بعد می‌فرمایند بلکه عقل مستقل و جازم به عدم لزوم تحصیل ظن است چون اعتقاد اجمالی ممکن است و در مواردی که مکلف تمکن از تحصیل معرفت تفصیلی ندارد می‌تواند اعتقاد اجمالی پیدا کند مثلا بگوید من خدا را با صفات واقعی که دارد قبول دارم.
این قسمت طغیان قلم است. چون بحث در جایی است که تحصیل معرفت تفصیلی لازم بود بنابراین نمی‌توان گفت تحصیل معرفت اجمالی کافی است و مانع از انسداد است.
خلاصه کلام این شد که ادله تحصیل اعتقاد تفصیلی را لازم می‌دانند و اگر علم ممکن نبود دلیلی بر لزوم تحصیل اعتقاد ظنی نداریم.
تفاوت اینجا با مقدمات انسداد در احکام این است که آنجا گفتیم اهمال تکالیف جایز نیست. اما اینجا این طور نیست دلیلی بر عدم جواز اهمال اعتقاد در مواردی که تمکن از تحصیل علم نیست نداریم. بلکه اصلا کسی که نمی‌تواند تحصیل علم کند لازم نیست معتقد به گمانش باشد بلکه از روایات و آیات استخراج می‌شود که نباید معتقد به ظنش بشود.
این بر خلاف مرحوم شیخ است که از برخی کلمات ایشان استفاده می‌شود واجب است.
سوال دیگری اینجا مطرح است که اصلا در این مسائل جاهل قاصر داریم یا نداریم؟ مرحوم آخوند می‌فرمایند بله داریم و تفاوتی ندارد و نمی‌توان از آیه لنهدینهم سبلنا ربطی به بحث تحصیل معرفت و عدم وجود شخص قاصر ندارد.
اما بحث موارد شک که نمی‌دانیم تحصیل معرفت لازم است یا نه؟ مرحوم آخوند فرموند اصل برائت جاری می‌شود.
اما مرحوم شیخ معتقد بودند که در این موارد برائت جاری نیست و ادله‌ای را اقامه کرده بودند.
یکی از ادله روایت طلب العلم فریضه علی کل مسلم بود.
مرحوم آخوند می‌فرمایند این روایت ربطی به این مساله ندارد. طلب علم واجب است اما در چه مواردی؟ روایت ساکت است. همان مواردی که خودشان در روایات دیگر مشخص کرده‌اند و در غیر آنها دلیلی بر وجوب نداریم.
همین طور آیه نفر دلالتی بر لزوم تحصیل علم بر همه چیز ندارد. بله تحصیل علم و توسل به علم واجب است اما تحصیل معرفت به چه چیزی لازم است؟ آیه ساکت است.
یکی از مواردی که در کلام آخوند نیامده است اعتقاد بر اساس ظن خاص است. آیا ادله حجیت خبر واحد دلالت بر این دارد؟ محصل کلام این است که اعتقاد بر اساس ظن ثبوتا ممکن است بلکه از برخی روایات استخراج می‌شود که می‌توان بر اساس ظن معتقد شد.
چاپ
