جلسه صد و هجدهم ۱۲ خرداد ۱۳۹۳
نوشته شده توسط مقرر. ارسال شده در اصول سال ۹۳-۱۳۹۲
تسامح در ادله سنن
بحث در تنبیه سوم از مباحث تسامح در ادله سنن بود. بحث تعارض خبر ضعیف دال بر استحباب با اخبار دیگر بود. دو فرض از تعارض بیان شد. فرض اول تعارض خبر ضعیف دال بر استحباب با خبر ضعیف دال بر کراهت بود و از همان بحث حکم تعارض خبر ضعیف دال بر استحباب با خبر معتبر دال بر کراهت یا خبر ضعیف یا معتبر دال بر حرمت روشن شد. و محصل کلام این بود که اخبار بلوغ، خبر استحبابی دال معارض با خبر دال بر کراهت یا حرمت را شامل نمی‌شد حتی اگر خبر دال بر کراهت یا حرمت غیر معتبر باشد.
فرض دوم تعارض خبر ضعیف دال بر استحباب با خبر معتبر نافی استحباب بود. و حکم آن هم گذشت.
اشکالی در مساله باقی مانده است که در ذیل فرض سوم عنوان خواهد شد.
فرض سوم: چنانچه خبر ضعیف دال بر استحباب معارض با خبر ضعیف دال بر نفی استحباب باشد. آیا خبر ضعیف دال بر استحباب مشمول ادله من بلغ هست؟ در فرض دوم گفتیم خبر ضعیف دال بر استحباب مشمول ادله من بلغ است اما به خاطر تعارض با دلیل معتبر دال بر نفی استحباب محکوم به تساقط است. اما در این فرض شمول اخبار من بلغ نسبت به خبر دال بر استحباب مفروض است و خبر نافی استحباب معتبر نیست. نه مشمول اخبار من بلغ است و نه مشمول ادله حجیت خبر ثقه است. بر این اساس به استحباب آن عملی که خبر ضعیف دال بر استحبابش هست حکم می‌شود هر چند خبر ضعیف دیگری نافی استحباب آن است.
بر اساس همان ضابطه عامی که در مضمون و مفاد اخبار من بلغ گذشت. و در نتیجه آثار استحباب آن عمل ، مترتب خواهد بود.
اشکال: ضابطه اخبار بلوغ این شد که عمل به خبر ضعیف موافق با احتیاط باشد و گرنه مشمول اخبار من بلغ نیست. جایی که عمل به خبر ضعیف موافق با احتیاط نباشد اخبار من بلغ قصور در شمول نسبت به آن دارند و در محل بحث ما فرض این است که ترتب آثار استحباب بر آن عمل، خلاف احتیاط است. مثلا اگر خبر ضعیف دال بر استحباب غسلی باشد از آثار استحباب آن، کفایت از وضو است در حالی که ملتزم شدن به کفایت از وضو در اینجا خلاف احتیاط است. لذا با قطع نظر از اخبار بلوغ، عمل به مفاد خبر ضعیف دال بر استحباب مطابق با احتیاط نیست. لذا در اینجا نیز نباید معتقد به شمول اخبار من بلغ شد.
جواب: آنچه گفتیم این است که عمل به خبر ضعیف مطابق با احتیاط باشد و اینجا هم عمل به خبر ضعیف مطابق با احتیاط است. انجام غسل مشکوک الاستحباب موافق با احتیاط است. اجزائش از وضو، بحث دیگری است که ما آن را با اخبار من بلغ اثبات می‌کنیم و آن اثری است که به واسطه اخبار من بلغ مترتب می‌شود.
دو حالت وجود دارد: گاهی عمل به خود خبر ضعیف موافق با احتیاط نیست با قطع نظر از آثار دیگری که بر آن مترتب است مثلا یک روایت می‌گوید غسلی مستحب است و روایت دیگری می‌گوید این غسل حرام است. انجام غسل در اینجا موافق با احتیاط نیست و لذا ما گفتیم مشمول ادله من بلغ نیست.
و گاهی عمل به خود خبر ضعیف موافق با احتیاط است که در اینجا مشمول ادله من بلغ خواهد بود و بعد به واسطه اخبار من بلغ، آثار استحباب بر آن عمل مترتب است. ترتیب آثار استحباب به ملاک احتیاط نیست بلکه به ملاک اخبار بلوغ است. بنابراین در فرض ما، خبر ضعیف دال بر استحباب مشمول ادله بلوغ هست و چون خبر نافی استحباب حجت نیست در نتیجه خبر ضعیف دال بر استحباب، (قائل به این باشیم که مفاد اخبار بلوغ حجیت است یا استحباب عمل است یا استحباب احتیاط است) بدون معارض باقی است.
هر کدام از این مبانی را که پذیرفته باشیم، موضوع اخبار بلوغ متوقف بر جایی است عمل به خبر ضعیف موافق با احتیاط باشد.
تنبیه چهارم: آیا اخبار من بلغ، شامل خبر ضعیف دال بر وجوب می‌شود؟
مرحوم اصفهانی ابتداء عدم شمول را تقریب کرده‌اند و بعد شمول را پذیرفته‌اند.
ما اگر قائل شویم که وجوب امر مرکب است یعنی مرکب از مطلوبیت و منع از ترک است در این صورت وزان خبر ضعیف دال بر وجوب وزان خبر ضعیف دال بر استحباب است چون مدلول خبر دال بر وجوب دو چیز است یکی مطلوبیت است و یکی منع از ترک است و حداکثر به لحاظ منع از ترک حجت نیست اما به لحاظ دلالت بر مطلوبیت مشمول ادله من بلغ است حال مفاد ادله من بلغ را هر چه بدانیم تفاوتی ندارد.
اما اگر وجوب را امری بسیط دانستیم و گفتیم وجوب یعنی لزوم که به حسب تحلیل مستبطن مطلوبیت هم هست که در این صورت مطلوبیت امر حقیقی نیست بلکه تحلیلی است. در این صورت ممکن است کسی بگوید اخبار من بلغ نمی‌تواند شامل خبر ضعیف دال بر وجوب باشد. چون موضوع اخبار من بلغ جایی است که مطلوبیت به خبر ضعیف اثبات شود و در محل بحث ما مطلوبیتی که مدلول خبر ضعیف است، مطلوبیت الزامی است که موضوع اخبار من بلغ نیست و مطلوبیتی که قابل اثبات با اخبار من بلغ است مطلوبیت استحبابی است که خبر ضعیف دال بر وجوب آن را اثبات نمی‌کند. چون وجوب امر بسیط است پس اخبار من بلغ نسبت به خبر ضعیف دال بر وجوب شمول ندارد.
اما حق این است که اخبار من بلغ، شامل خبر ضعیف دال بر وجوب هست چون ملاک شمول اخبار بلوغ نسبت به مورد، بلوغ ثواب است نه بلوغ حکم تا گفته شود حکم استحبابی بلوغ ندارد و حکم الزامی مشمول اخبار بلوغ نیست. فرض این است که خبر دال بر وجوب، بالالتزام دلالت بر ترتب ثواب دارد همان طور که خبر دال بر استحباب از این جهت مشمول ادله بلوغ بود که متضمن ترتب ثواب بود، خبر ضعیف دال بر وجوب به ملاک دلالت بر ترتب ثواب بر عمل مشمول اخبار بلوغ خواهد بود و مفادش آن خبر ضعیف این است که این عمل واجب است و انجام آن ثواب دارد پس بلغ علیه الثواب هست و به همین ملاک مشمول ادله بلوغ خواهد بود و آن عمل مشکوک الوجوب است، مستحب است.
اطاعت امر وجوبی، ملازم با ترتب ثواب است.
اگر خبر ضعیفی دال بر وجوب باشد، چون متضمن ترتب ثواب است، لذا با اخبار من بلغ می‌توان استحباب عمل را اثبات کرد.
این مطابق مبنای مرحوم آخوند که ما نیز پذیرفتیم صحیح است و تذکر این نکته نیز لازم است که آنچه به مرحوم آخوند نسبت دادیم که ایشان قائل به استحباب نفس عمل است مختار مرحوم شیخ هم هست و ایشان نیز معتقد به استحباب نفس عمل است و بیان ایشان هم همین است که مرحوم آخوند بیان کرده‌اند.
اما اگر گفتیم مفاد ادله من بلغ، حجیت خبر ضعیف باشد شامل اخبار ضعیف دال بر وجوب نخواهد بود چون مفاد اخبار بلوغ، حداکثر استحباب است و لذا نمی‌تواند حجیت اخبار دال بر وجوب را اثبات کند.
اگر ما گفتیم اخبار من بلغ، مفادش حجیت خبر ضعیف است در این صورت شامل خبر ضعیف دال بر وجوب نمی‌شود. چون اگر اخبار من بلغ، حجیت را اثبات کند یعنی طریقیت آن خبر ضعیف برای استحباب واقعی را اثبات می‌کند و فرض این است که آنچه مفاد آن خبر است حکایت از وجوب است و نمی‌تواند طریق برای استحباب باشد.
تنبیه پنجم: آیا اخبار بلوغ، شامل اخبار مواعظ و فضائل و ذکر مناقب و مصائب و ... با فرض ضعف اخبار مشتمل بر آنها می‌شود یا نمی‌شود؟
قدر متیقین از اخبار من بلغ، روایات متضمن بر استحباب است و گفتیم شامل کراهت و وجوب هم می‌شود اما اگر روایت ضعیفی دال بر مصائب اهل بیت علیهم السلام یا فضیلتی از آنها باشد یا دال بر وعظ و ... باشد آیا این امور هم مشمول اخبار من بلغ هست؟ به این معنا که فرد بتواند این موارد را برای دیگران بیان کند و اگر مبنای حجیت را پذیرفتیم آیا این اخبار را حجت قرار می‌دهد؟
مرحوم اصفهانی در اینجا تفصیل داده‌اند. مرحوم شیخ فرموده‌اند این موارد همه مشمول اخبار من بلغ است و در هر موردی، عمل مناسب با آن خبر مستحب خواهد بود.
اما مرحوم اصفهانی تفصیل داده‌اند. ایشان گفته‌اند گاهی آن خبر مربوط به موردی است که مستدعی و مستلزم استحباب عملی جدای از نقل و بیان است مثل اینکه مثلا خبر ضعیفی گفته است قبر فلان پیامبر در اینجاست که مستلزم استحباب زیارت آن است. در این صورت مشمول اخبار من بلغ است اما اخبار من بلغ، آن حادثه و واقعه را اثبات نمی‌کند بلکه استحباب آن عمل که روایت مستلزم آن است را اثبات می‌کند. مثلا اثبات می‌کند استحباب زیارت این قبر را که در روایت گفته شده است قبر پیامبر است. اما صحت آن را اثبات نمی‌کند.
ولی اگر خبر ضعیف مستلزم و مستتبع عملی غیر از قول نباشد. مثلا خبر ضعیف دال بر ورود مصیبت خاصی بر حضرت سید الشهداء است که در اینجا عملی که مناسب با روایت باشد استحباب ذکر این مصیبت است که مثلا مستدعی گریه بر آن هم باشد و حق این است که اخبار من بلغ شامل آن نمی‌شود.
چاپ
